کنسرسیوم فرش دستباف تارنگ
شما برای آشنایی با هنر سنتی ایرانی چه چیزی را پیشنهاد می‌کنید؟ یا بهتر است این‌گونه بپرسم که اگر بخواهید کسی را با هنر سنتی ایران آشنا کنید چه چیزی را به او نشان می‌دهید؟ فرض کنید در میدان نقش جهان اصفهان هستید و توریستی به سمت شما می‌آید و شروع به صحبت درباره‌ی هنر سنتی ایرانی با او می‌کنید. برای این‌که بتوانید او را متوجه منظور خود کنید باید برایش مثالی بزنید و نمونه‌ای بیاورید. از کدام هنر سنتی ایرانی استفاده می‌کنید؟ اولین چیزی که به نظرتان می‌رسد کدام است؟ با توجه به مغازه‌های اطراف میدان و هنر سنتی ایران بهترین گزینه لچک دستباف است. اما از تاریخ آن چه باید گفت؟ پیشینه‌ی لچک ایرانی دستباف به چه برمی‌گردد؟
لچک ایرانی دستباف در آغاز
در آغاز انسان از لچک برای حفاظت از خود در برابر سرما و حتی حشرات درون خاک استفاده می‌کرده است. یعنی در واقع لچک‌ها در ابتدا صرفا کف‌پوشی بودند برای پوشاندن سطح خاک. اولین لچک‌ها معمولا از نی‌های کنار هم و یا برگ‌های درختان ساخته می‌شدند. اما هر چه جلوتر رفتیم جنس آن‌ها و نوع بافتشان تغییر کرد و بسیار پیچیده‌تر شد. برای مثال اگر کمی در تاریخ جلوتر برویم می‌بینیم که جنس لچک‌ها نمدی شدند و یا بعضا حتی پشمی. و این روند ادامه دارد تا می‌رسیم به دوره‌ی حال که انواع و اقسام لچک‌ها بافته می‌شوند در طرح‌ها و رنگ‌های متفاوت.
کاربرد لچک دستباف این هنر سنتی در زندگی
اما می‌رسیم به کاربرد لچک. همان طور که گفتیم کاربرد لچک در آغاز تنها برای پوشاندن زمین بوده و لا غیر. تا مدت‌ها نیز این نوع استفاده از لچک تنها کاربردش برای همه‌ی جهانیان بود. حال اگر کمی دقیق‌تر شویم و به مسئله‌ی فرش‌بافی در ایران بپردازیم موضوع حتی بسیار جذاب‌تر از این هم می‌شود. درست است که لچک از دیرباز تا کنون برای پوشاندن زمین و گرم کردن خانه بوده است، اما لچک و فرش‌بافی در ایران تنها به این میزان بسنده نکرده است و بسیار جلوتر رفته است. فرش‌بافی در ایران از سالیان بسیار دور تبدیل به یک هنر شده است که در میان مردم از اهمیت بسیار بالایی برخوردار می‌باشد.
لچک و فرش‌بافی در ایران
لچک‌بافی مثل همه‌ی کشورها در ایران نیز در ابتدا به صورت دستی بود. به این صورت که افرادی کم یک یا چند دار قالی در خانه‌ی خود داشتند و یک یا چند نفر از اعضای خانواده مشغول به بافتن لچک بودند. و بعضا فرش‌بافان هر شهر یا روستایی شاگردانی را می‌پذیرفتند تا فن و هنر این پیشه را به آن‌ها آموزش دهند. هنرجویانی که در این هنر آموزش می‌دیدند پس از مدتی دار قالی‌ای می‌ساختند یا تهیه می‌کردند و در خانه‌ی خودشان مشغول به بافتن این آثار هنری می‌شدند تا جایی که خود به مرتبه‌ی استادی می‌رسیدند و به هنرجویانی دیگر آموزش می‌دادند.
اما انتخاب هنرجو و شاگرد برای پرورششان در این حوزه بسیار با دقت و وسواس کامل انجام می‌شد. چراکه این هنر نیاز به فردی صبور و بسیار با حوصله دارد. کمتر کسی می‌تواند ساعت‌ها پشت دار قالی بماند تا تنها یک گل کوچک را نقش بزند، چه رسد به بافتن یک لچک چند متری. شاگردان این اساتید از صبح زود به منزل استاد می‌رفتند و ساعات بسیاری را در خانه‌ی استاد خویش سپری می‌کردند تا به خوبی در این هنر آب‌دیده شوند. چندین ساعات اولیه‌ی آموزش این شاگردان تنها صرف تماشای دقیق دست استاد می‌شد تا بعدها که خود مشغول به بافتن می‌شدند و گره می‌زدند. هنر بافتن لچک ایرانی دستباف همچون یک سنت در خانواده‌های مختلف نگه داشته می‌شد و به نسل جدید در آن خانواده توسط مادران و پدران آموزش داده می‌شد.
پایتخت‌های لچک‌بافی در ایران
در قدیم معمولا در هر روستا یک خانواده بود که فرش‌بافِ آن منطقه شناخته می‌شد و لچک پهن شده در خانه‌های مختلف هنر دست او بود. و همان فرد بود که مشغول آموزش دادن به افراد دیگر نیز می‌شد.
البته تقاضای شاگردی برای این حرفه به همان دلایلی که در بالا گفتیم بسیار کم بود، خصوصا در مناطق شمالی کشور که همه بیشتر مشغول کشاورزی و مناطق جنوبی کشور که بیشتر مشغول صید و ماهیگیری بودند. بنابراین از آغاز لچک‌بافی بیشتر در نقاط خشک ایران همچون تبریز، اصفهان، کاشان، خراسان رضوی، فارس، کرمان، همدان و یزد رواج داشت. شهرهایی که نام بردیم هم اکنون همه از پایتخت‌های لچک‌بافی در ایران به شمار می‌روند و همه حرف‌های بسیاری برای گفتن در زمینه‌ی فرش‌بافی در ایران دارند. علی الخصوص لچک‌های تبریز و کاشان و اصفهان. این شهرها حتی صاحب لچک‌هایی با همین نام نیز هستند.
- به طور مثال طرحی داریم به نام طرح تبریز که یک طرح بسیار محبوب در میان طرح‌های لچک ایرانی است که دارای یک طرح منسجم تشکیل شده از گل‌ها و نقش‌های ریز است که امروزه بسیار زیاد در پذیرایی‌ها و سالن‌های غذاخوری استفاده می‌شود.
ما برایتان بگوییم از لچک طرح اصفهان. دوره‌ی صفویه یکی از دوره‌های بسیار خاص و مهم در صنعت فرش‌بافی بوده و هست. به این جهت که این دوره یکی از دوره‌های شکوفایی فرش و فرش‌بافی به شمار می‌رود. در دوره‌ی صفویه اصفهان پایتخت ایرانیان بوده است و تحولات بسیاری در زمینه لچک‌بافی اتفاق افتاده است. پیشینه‌ی لچک طرح اصفهان برمی‌گردد به این دوره. اما از کجا می‌توان متوجه این شد؟ از آن جا که نقش‌های این طرح شباهت بسیار زیادی دارد به کاشی کاری های مساجد و اماکن مذهبی دوره‌ی صفویه.
- لچک کاشان از این حیث حائز اهمیت است که نقش‌های این طرح با مردمان این فرش بزرگ شده‌اند و شکل گرفته‌اند. رنگ لاکی و سبزی مخصوص از ویژگی‌های این طرح لچک است که همواره خواهان بسیاری دارد و توجهات زیادی را به خود جلب می‌کند.
کلام آخر
همان طور که به آن پرداختیم لچک‌بافی در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد و همچون یک هنر سنتی در تمامی ادوار به آن پرداخته شده است و همچون طفلی عزیز داشته شده است تا رشد کند و به منصه ظهور هر چه درخشان‌تر خود برسد. زیبایی و سنت ایرانیان در کنار هم به خوبی در لچک دستباف ایرانی متجلی است و همواره گواهی بر زیبایی‌شناسی درخشان ایرانیان در تمامی موارد است. لچک دستباف و سنتی در ایران همچون گوهری نایاب می‌ماند که هر کسی آن را در اختیار ندارد و آن‌هایی که دارند بسیار خوب از آن مراقبت می‌کنند. با توجه به این که لچک دستی با گذر زمان و پا خوردن دارای ارزشی دو چندان می‌شود، امروزه نمونه‌هایی از آن در دست داریم که بیش از صد سال عمر دارند و همچون یک شی قیمتی از آن‌ها حفاظت می‌شود. امیدواریم با دقت و نگهداری صحیح از این آثار سنتی ارزشمند این هنر را همواره در قلب و زندگی‌مان زنده نگه داریم و تا همیشه از آن لذت ببریم.
نظر خود را بنویسید