سمبل ها و نماد های فرش ایرانی

فرش برای ایرانی ها چیزی فراتر از یک کالا می باشد، زیرا که فرش ایرانی نمادی از فرهنگ، اصالت، تاریخ و هنر میباشد. و این هنر اصیل ایرانی، به دست بافندگان با ترسیم نمادهایی از فرهنگ و تاریخ ایران، زنده نگه داشته شده است. در این مقاله به طور کامل به معنی و مفهوم سمبل ها و نماد های فرش ایرانی می پردازیم.

تاریخچه فرش ایرانی

همانطور که گفته شد سمبل ها و نماد های فرش ایرانی  بازتابی از فرهنگ، هنر و تاریخ ایران میباشند. هر یک از این نقش و نگار ها داستان و مفهومی را در دل خود جای دادند که برای درک بهتر آن ها بهتر است نگاهی به تاریخچه این هنر زیبا داشته باشیم. 

ایرانیان اولین پیشگامان در بافندگی فرش در طول تاریخ بودند که با استفاده از سمبل ها و نماد های فرش ایرانی ، فرهنگ و هنر ایران را به تصویر کشیدند و این هنر زیبا را به کمال رساندند.

  متون چینی به جا مانده از زمان ساسانیان (۲۲۴-۶۴۱م) به خوبی تاریخ بافندگی ایران را بیان میکند.

اما این نقش ها و سمبل ها و نماد های فرش ایرانی  به این دوره ختم نمی شود و در زمان حکومت های سلجوقیان و ایلخانیان نیز فرش بافی، هنری با ارزش شمرده میشد. 

از آنجایی که فرش های ایرانی فرهنگ و تاریخ ایران را به تصویر میکشند، این نقش ها در هر دوره دستخوش تغییرات و دگرگونی هایی میشدند. 

با حمله اعراب و سقوط ساسانیان، هنر و سمبل ها و نماد های فرش ایرانی دچار تحولات گسترده ای شد.

حکومت صفویه بعد از اعراب به عنوان اولین حکومت ایرانی اسلامی شکل گرفت و فرش های ایرانی با تلفیقی از تاریخ ایرانی و تاریخ اسلامی نقش و نگار های جدیدی به خود گرفت. 

به گونه ایی که معمولا  فرش هایی با نقوش هندسی و خط های شکسته و زاویه دار را به قبل از حکومت صفوی ربط میدهند. و فرش هایی با نقوش خطوط منحنی و دوار را به بعد از ورود اسلام ربط میدهند.

ویژگی های فرش ایرانی

همانطور که گفتیم هر یک از  سمبل ها و نماد های فرش ایرانی به تنهایی دنیایی از رمز و راز میباشند که یک داستان را روایت میکنند که تمام جهان را نیز به خود خیره میکنند. اما برخی ویژگی های مشترک بین تمامی نقش ها و سبک های فرش ایرانی وجود دارند که آن را تعریف میکنند. در ادامه به این ویژگی ها میپردازیم : 

رنگ آمیزی در فرش ایرانی

اگر چه امروزه بیشتر فرش ها با ترکیبی از یک یا دو رنگ بافته می شوند اما در گذشته بیشتر فرش های ایرانی با مجموعه ای از رنگ های موزون رنگ آمیزی میشدند.

تقارن نقش ها در فرش ایرانی

حتما تا به حال تقارن و توازن سمبل ها و نماد های فرش ایرانی نظر شما را به خودش جلب کرده است. در بیشتر فرش های ایرانی نقش و نگار های فرش به صورت متقارن بافته میشود.

حاشیه های فرش ایرانی 

درست است که امروزه بیشتر فرش ها به صورت رنگی و ساده و با نقش و نگار ساده بافته میشوند اما در گذشته فرش های ایرانی با حاشیه هایی پهن و سپس چندین حاشیه ی باریک تر بافته می شدند و از نماد ها و ویژگی های اصلی فرش ایرانی بودند.

آشنایی با سمبل ها و نماد های فرش ایرانی

این مجموعه از فرش ها، با الهام از بنا ها و آثار باستانی ایران مانند تخت جمشید، مسجد جامع اصفهان، سی و سه پل اصفهان، آرامگاه حافظ و… بافته میشوند.

نماد و سمبل شاه عباسی در فرش ایرانی 

استفاده از گل شاه عباسی در سمبل ها و نماد های فرش ایرانی بسیار رایج است. از آنجایی که هنر فرش بافی در زمان حکومت صفوی بسیار پررنگ بود از این روی استفاده از  گل معروف شاه عباسی و همچنین نقش ترنج و یا تلفیقی از این نقوش با نقش های اسلیمی، اشاره ایی به زمان حکومت صفوی دارد.

نماد اسلیمی در فرش ایرانی

نماد و نقش های اسلیمی از مهم ترین و رایج ترین نقش ها و سبک های سنتی ایران در صنعت فرش میباشد.

در این سبک معمولا از یک گیاه که دارای ساقه های مارپیچ است و ابتدا و انتهای آن نیز قابل تشخیص نیستند استفاده میکنند.

طرح های اسلیمی‌ معمولا به صورت نقوش پیچیده، منحنی و دورانی هستند که این نقوش معمولا گردشی منظم دارند. از طرح های اسلیمی در ترکیب با سبک های دیگر نیز استفاده میکنند.

نماد افشان در فرش ایرانی

کلمه افشان به معنی آشفته میباشد. و در سمبل ها و نماد های فرش ایرانی به صورت نقشی پیوسته ایجاد میشوند. به گونه ایی که تصور می شود از ابتدا تا انتهای نقش قلم از روی کاغذ برداشته نشده است. در این سبک معمولا ویژگی تقارن رعایت نمیشود.

سمبل اقتباسی در فرش ایرانی

کلمه ی اقتباس به معنی برداشتن و فراگیری میباشد. و به نقش هایی که از تاثیر فرهنگ و مناطق و کشورهای دیگر ایجاد میشوند میگویند که بیشتر در مناطق مرزی شاهد این سبک از می باشیم.

نماد بته ای در فرش ایرانی

نماد بته بر اساس نقش بته جقه طراحی شده است و نماد فرهنگ ایرانی میباشد و بیشتر در حاشیه ها مورد استفاده قرار میگیرند.

نماد درخت در فرش ایرانی

این سمبل ها و نماد های فرش ایرانی همانطور که از نامشان پیداست با الهام از درخت ها بافته میشوند

طرح‌های گروه درختی، بر اساس نقش درخت، طراحی می‌شوند.

سمبل ترکمن در فرش ایرانی

در این سبک که از فرهنگ زیبای ترکمن الهام میگیرد معمولا از اشکال هندسی استفاده میشود و این سبک نه بر اساس نقشه بلکه بر اساس سلیقه ی بافنده، بافته میشود. معروفترین نقوش ترکمن عبارتند از قاشقی، غزال و آخال.

نماد لچک و ترنج در فرش ایرانی

این دو نقش از دو عنصر اصلی ترنج و لچک که به شکل مورب با حاشیه ی فرش سه گوش میگیرد و در مرکز به همراه نقش ترنج قرار میگیرند و مفهوم باغ بهشت را به تصویر میکشانند.

نماد  گل فرنگ در فرش ایرانی

گل فرنگ، از مشهورترین سمبل ها و نماد های فرش ایرانی میباشند که عموما نقوش گل های طبیعی به ویژه گل رز که بومی ایران نبوده و از فرنگ وارد ایران شده است و معمولا با رنگ های روشن مانند زرد، آبی و سرخ بافته میشود. 

نماد ماهی درهم یا هراتی در فرش ایرانی

این طرح از قدیمی ترین نمادهای استفاده شده در فرش ایرانی میباشد که  در واقع یک لوزی با چهار برگ در اطراف آن به شکل ماهی قرار دارد. 

سمبل محرابی در فرش ایرانی

این طرح همانطور که از نامش پیداست از محراب مسجد الهام گرفته شده است و در کنار محراب از نمادهای گلدان، درخت و… برای زیبایی بیشتر نیز استفاده میشود. 

نماد شکارگاهی در فرش ایرانی

استفاده از نقش شکارچیان و یا سوارکاران از رایج ترین سمبل ها و نماد های فرش ایرانی در گذشته میباشند که به اسطوره ها و پادشاهان در گذشته اشاره دارند. و امروزه این نقوش به راحتی دست یافتنی نمیباشند.

نماد و سمبل عشایری در فرش ایرانی

این فرش ها با نماد هایی از فرهنگ و سبک زندگی عشایر میباشد که معمولا توسط خود عشایر نیز بافته میشود. و معمولا طرح هایی ساده و بدون طرح های هندسی است. مهم ترین آن ها قشقایی و بلوچ میباشد.

نماد تلفیقی در فرش ایرانی

 طرح تلفیقی همانطور که از نامش پیداست ترکیب و تلفیقی از سبک ها و نماد های گوناگون میباشد. این سبک نیازمند تجربه و هنر زیاد میباشد تا مورد پسند کاربران قرار گیرد.