رازهای تداخل هنر و صنعت در قالی ایرانی: از طراحی تا بافت

قالی و قالی‌بافی از دیرباز در میان ایرانیان رواج داشته است. قالی‌بافی در میان ایرانیان حرفه‌ای بوده است موروثی که توسط نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شده است. اولین قالی‌ها در ایران پشت دار قالی در روستا‌های بسیار کوچک بافته شده است. در زمان‌های قدیم تعداد قالی‌بافان بسیار محدود بود و هر قالی‌بافی قالی کل یک منطقه را تامین می‌کرد. چه بسیار زنان و مردان که با شروع روشنایی روز پای دار قالی نشسته‌اند و تارها و پودها را در کنار هم قرار داده اند تا طرح یک قالی را نقش بزنند و آن را در اختیار مردم قرار دهند. بافتن این قالی‌ها از روزها و ماه‌ها گرفته تا حتی یک سال به طول می‌انجامید. قالی‌بافی در میان ایرانیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و به این حرفه تنها به چشم یک صنعت نگاه نمی‌شود. قالی و قالی‌بافی در ایران پا از یک صنعت صرف فرا تر نهاده است و امروزه تبدیل به یک هنر شده است. مردم قالی‌ها را یک اثر هنری می‌دانند که بسیار گرانبها و ارزشمند است.

تفاوت قالی و فرش

شاید از ابتدای مقاله این سوال برایتان پیش آمده باشد که قالی با فرش چه تفاوتی دارد. اصلا آیا ممکن است که قالی نام دیگر همان فرش باشد؟ سعی می‌کنیم تا در این بخش از مقاله اشاره‌‌ای کنیم به این سوالِ شما. در ابتدا باید در جواب سوال بالا که آیا نام دیگر فرش قالی است یا نه باید بگوییم که خیر! فرش و قالی هر کدام محصولی جداگانه هستند. با این حال می‌توانیم بگوییم که هر قالی‌ای نوعی فرش است اما هر فرشی نوعی قالی نیست. اولین و مهمترین تفاوت قالی و فرش در نوع کاربرد آن‌ها است. فرش را تنها می‌توانیم روی زمین در نقاط مختلف خانه پهن کنیم و عموما جای آن را تغییر نمی‌دهیم مگر برای تغییر دکوراسیون، اما قالی‌ها به جز کاربرد مشابه‌شان با فرش که همان پهن کردن در خانه است می‌توانند به عنوان رو مبلی نیز استفاده شوند. و یا شما به هنگام رفتن به پیک نیک می‌توانید آن‌ها را تا کنید و همراه خود ببرید تا هر جایی که دوستش داشتید پهن کنید اما فرش‌ها این قابلیت را ندارند.

مورد دوم تفاوت فرش‌ها و قالی ها جنس آن‌ها می‌باشد. قالی‌ها عموما زبر هستند در صورتی که فرش‌ها جنس نرمی دارند.

مورد بعدی این است که شما گاها می‌توانید بعضی فرش‌ها را به صورت دو رو استفاده کنید در صورتی که قالی‌ها تنها یک رو هستند.

تداخل هنر و صنعت در طرح قالی

قالی از معدود محصولاتی است که هر چند یک صنعت به شمار می‌رود اما تمامی مراحل آن در دستان هنرمندان نمونه‌ای است که نمونه‌ی دیگر آن‌ها پیدا نمی‌شود. اگر کمی به عقب تر برگردیم و به تاریخچه‌ی نقش زدن طراحی قالی بازگردیم متوجه می‌شویم که در آغاز این نقشه‌ها به صورت دستی و روی کاغذ کشیده می‌شدند. اما با گذشت زمان، نقطه‌ی تلاقی‌ای از هنر و صنعت شکل گرفت که در همین زمینه بود. دیگر این طرح‌های خوش آب و رنگ به وسیله‌ی دست و به سختی انجام نمی‌شد، بلکه با سادگی بیش تر توسط نرم افزار‌های کامپیوتری انجام می‌شد که این مسئله روند طراحی نقشه‌ها را سریع‌تر می‌کرد و باعث می‌شد تا کارها زودتر پیش برود، یعنی طرح زودتر به دست قالی باف برسد تا بافتن قالی را شروع کند و در نتیجه موعد اتمام کار نیز جلوتر می‌افتاد.

انجام همین کار ساده باعث چند برابر شدن سرعت قالی‌بافی شد. لطف دیگر این مسئله آن بود که طرح‌ها با دقت بسیار بالاتری نیز کشیده می‌شد و این باعث و بانی این قضیه بود که سردرگمی کمتری نیز برای قالی‌بافان به هنگام بافتن قالی پیش بیاید.

تداخل هنر و صنعت در بافت قالی

در فرهنگ لغات آمده است که به فرایند تولید چیزی صنعت می‌گویند، ما اگر روند تولید و بافت قالی را یک صنعت بدانیم، بافندگان قالی‌ها صرفا صنعتگر نیستند و بلکه هنرمندانی بلند پایه اند. آن هم نه هر هنرمندی. این هنرمندان عزیزانی هستند که طاقت بسیار بالایی دارند. صبری دارند از جنس فولاد و حوصله‌ای آهنی. چرا که هر کسی نمی‌تواند ساعت‌ها پشت دار قالی بنشیند و دانه دانه گره‌ها را بزند تا یک قالی بزرگ را تحویل بدهد. برای قالی‌های بزرگ اغلب چندین هنرمند مشغول بافت هستند تا روند انجام کار تسریع پیدا کند.

کلام آخر

همان طور که مشاهده کردیم کل پیشه‌ی قالی و قالی‌بافی از تداخل دو نقطه‌ی مهم جهانی یعنی هنر و صنعت شکل گرفته است. این حرفه به نوعی است که نه می‌توان گفت که به تمامی تمام یک صنعت است و نه می‌توان گفت که به تمامی تمام یک هنر است، چراکه این مهم دقیقا در نقطه‌ی تلاقی این دو ساخته و پرداخته شده است. امیدواریم تا در این مقاله توانسته باشیم هر چند اندک در آگاه سازی شما عزیزان بکوشیم.