کنسرسیوم فرش دستباف تارنگ
سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی
فرشهای ایرانی آثار پر رمز و رازی هستند که درون خود سخن‌های بسیاری برای گفتن دارند. چه داستان‌های خاطره انگیزی که به هنگام بافته شدن در درون خود نهان کرده‌اند و با ذوق بسیار به دنبال مستعمانی چند می‌گردند تا این داستان‌ها را برایشان بازگو کنند.
در میان تار و پود این فرش‌ها یادهایی نگه داشته شده تا زمانش فرا برسد و سر درون خود را هویدا کنند.
این داستان‌ها در شکل‌های گوناگونی به منصه ظهور می‌رسند که برای ما جذاب و دیدنی‌اند. این رمز و راز‌ها در اشکال متنوعی همچون درخت و گل و بلبل نقش بسته‌اند تا چشمان مخاطبان را نوازش دهند. این اشکال همان سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی هستند که تاریخچه‌ی یک هنر را به زیبایی هر چه تمام‌تر روایت می‌کند.
آشنایی با سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی
آیا تنها لذت بردن از این زیبایی‌ها کافی است؟ یا باید به چیزی فراتر از آن فکر کرد؟ چشم مردم به دیدن زیبایی در این آثار هنری عادت کرده است و همه به هنگام تماشای این فرش‌ها به چیزی جز زیبایی آنها فکر نمی‌کنند. چرا که عادت کرده‌اند تنها از زیبایی این فرش‌ها لذت ببرند و به چیزی فراتر از آن فکر نکنند. اما این سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی هر کدام داستانی مجزا و مربوط به خود دارند و تاریخچه‌ی یک هنر هستند. بسیار مهم است که همه‌ی انسان‌ها و علی الخصوص ما ایرانیان که آبشخور این هنری‌های دستی در کشور مامی‌باشد بدانیم که این سمبل‌ها و نماد‌ها روایتگر چه چیزی است و تاریخچه‌ی چه چیزی را بیان می‌کند. بله. بسیار مهم است که ما در این نماد‌ها و سمبل‌ها جستجو کنیم و داستانی را که سعی بر گفتن آن دارد را هویدا کنیم.
نمونه‌هایی از سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی
نمونههای بسیاری از این سمبل‌ها و نماد‌ها وجود دارد که پیش‌تر نیز تعدادی از آنها را نام بردیم همچون درخت، گل، بته جقه، حیوانات و …، بعضی از فرش‌ها حتی نشانه‌های مشخصی از یک دوره‌ی تاریخی بخصوص دارند که در ادامه به تفصیل به آنها می‌پردازیم.
سمبل‌ها و نمادهای گل و بته: کشف راز پشت پرده‌ی این سمبل‌ها و نماد‌ها بسیار ساده است. گل و بته در فرش همچون در هر جای دیگری نماد زیبایی، شادی و سرزندگی است. در این نماد‌ها از رنگ‌های شاد برای هر چه بیشتر تاثیر گذاری آنها استفاده می‌شود. این نماد‌ها همواره سمبل نشاط و شور زندگی است و باعث ایجاد امید به زندگی و تلاش در زندگی روزمره می‌شود. تماشای فرش‌هایی با این طرح در طول زمان باعث مسرت و خوشحالی می‌شود. این سمبل‌ها و نماد‌ها گویای روحیه‌ی شاد مردم در این تاریخچه‌ی هنر زندگی است. مردم ایران همواره مردمی با انگیزه و شاد هستند که با این روحیه‌ی قوی خود سعی می‌کنند تا در مقابل سختی‌‌ها و دشواری‌ها بایستند و بر مشکلات غلبه کنند.
سمبل‌ها و نمادهای هندسی: طرح‌هایی که در آنها از نمادهای هندسی استفاده شده است بیانگر استواری، مقاومت، استحکام و قدرت هستند. استفاده از این نماد‌ها در فرشهای ایرانی باعث ایجاد احساس نظم و انضباط و قرینگی در چشم مخاطب می‌شود. فرش‌هایی با این طرح وجود نظم و مقررات همیشگی در سرزمین ایران را در تاریخچه هنرش نشان می‌دهد و در نهایت به گونه‌ای نشانگر تلاش همیشگی مردم ایران زمین در برابر سختی‌های متنوع و بسیار است.
سمبل‌ها و نمادهای بته‌ای: اگر در فرشی از بته جقه استفاده شده باشد می‌گوییم که آن فرش دارای سمبل و نماد بته جقه است. این نماد، یعنی بته جقه، نمایانگر باروری و شکوفایی است. این سمبل به ما باروری و شکوفایی همیشگی در تاریخچه‌ی هنر فلات ایران را نشان می‌دهد. این باروری و شکوفایی هم می‌تواند به زمین‌های کشاورزی ایرانیان از قدیم الایام اشاره داشته باشد و هم به شکوفایی علم و دانش در تاریخچه‌ی هنر این مرز و بوم.
فرش طرح کاشان: طرح فرش کاشان از اهمیت بسیار بالایی در آشنایی با سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی دارد. و آن هم این است که اجزای این فرش در طول تاریخ با آزمون و خطای بسیار شکل گرفته‌اند و به شکل امروزی رسیده‌اند. این مسئله این طرح خاص را برای ما به گونه‌ای تکرارناشدنی تبدیل می‌کند که همواره گویای داستان‌های در جریان این شهر یعنی کاشان است. بنابراین شما با دیدن فرش طرح کاشان به درون تاریخ این شهر سفر می‌کنید.
فرش طرح اصفهان: در ابتدا گفتیم که فرش‌هایی موجود هستند که نشانگر یک دوره‌ی تاریخی خاص هستند. به جز فرش طرح کاشان که در بالا در مورد آن حرف زدیم، فرش اصفهان نیز از همان نوع است. حالا چرا؟ زیرا طرح و نقش این فرش اقتباس شده از کاشی‌های اماکن مذهبی دوره‌ی صفویه است. یعنی تقریبا همان طرحی را دارا است که در مساجد دوره‌ی صفویه در اصفهان مشهود است و این مسئله باعث شده است تا این طرح فرش از نمونههای خاص موجود باشد که به دست ما رسیده و دارای نماد‌ها و سمبل‌های زیادی برای پی بردن به آن دوره‌ی تاریخی است. برای مثال شما برای این که بناهای دوره‌ی صفویه را ببینید لازم نیست تا به جایی همچون اصفهان سفر کنید، کافی است تا یک فرش طرح اصفهان ببینید.
کلام آخر
بسیار پرداختیم به انواع سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرش ایرانی اما با این حال باز هم بسیار کم بود. آن چه ما گفتیم کشف رمز و راز درون سمبل‌ها و نمادهای موجود در فرشهای ایرانی بود که هنوز جای بسیار زیادی برای تحقیق و تفحص دارد و باید به صورت جدی‌تری دنبال شود. امیدواریم تا این مقاله شروع کوتاهی بر این موضوع طویل باشد.
نظر خود را بنویسید