آثار هنری در فرش ایرانی: از موزه ها تا ارتقا صنعت هنری

آیا می‌دانید که بهترین فرش جهان متعلق به کدام کشور است؟ ترکیه؟ پاکستان؟ یا ایران؟ کدام یک صاحب بهترین فرش‌های جهان هستند؟ فرش کدام یک از این مناطق زبانزد تمام جهان در تمامی ادوار است؟

بدیهی است که کشورهایی همچون ترکیه و پاکستان حرف‌های زیادی در صنعت فرش‌بافی دارند، اما بهترین فرش جهان متعلق به کشور عزیز و پر افتخارمان ایران است.

فرش، این اثر هنری در ایران

فرش در این ناحیه از یک صنعت و پیشه گذشته است و پا به قلمرویی گذاشت که به آن هنر می‌گویند. در این قلمرو زیبا و رنگارنگ فرش و فرش‌بافی عضوی یکتا و منحصر به فرد است که نظیر آن پیدا نمی‌شود. این هنر خاص به خصوص در عرصه‌ی جهانی باعث ارتقا صنعت هنری ایران شده است. یعنی پس از آغاز فرش‌بافی در ایران این حرفه در صنعت هنری به مقطعی بالاتر ارتقا یافت.

با تنوع فراوانی که فرش‌های ایرانی در سالیان سال از لحاظ طرح و رنگ یافته‌اند دیگر به آن‌ها به چشم یک کالای ساده یا چیزی صرفا برای استفاده نگریسته نمی‌شود، بلکه این‌ها آثار هنری‌ای هستند که از ارزش بالایی نزد ایرانیان و مردم سایر کشورها برخوردارند. و نه تنها این فرش‌ها را آثار هنری می‌نامیم، بلکه بافندگان آن‌ها را نیز هنرمندان خوش ذوقی می‌دانیم که در کار خود بسیار ماهرند و به نوبه‌ی خود کم‌نظیر.

فرش همچون طلا در ایران

فرش در ایران کالایی ارزشمند چون طلا دانسته می‌شود و قیمت آن‌‌ها نیز چنان تفاوتی با طلای خالص ندارد و حتی گاها با قیمتی بالاتر در بازار عرضه می‌شود. هستند نمونه‌‌هایی از این آثار هنری که بالغ بر صد سال سن دارند و همچون شمش طلا توسط صاحبانشان نگه داشته می‌شوند. باید بدانید که فرش دستباف در ایران کالایی لوکس است که هر کسی توانایی خریدن و استفاده از آن را ندارد. پس بیهوده نیست که این آثار باعث ارتقا صنعت هنری شده‌اند.

فرش‌های ایرانی در موزه‌‌های جهانی

شاید برایتان جالب باشد بدانید که فرش‌های ایرانی نه تنها در ایران صاحب جای و مقامی هستند و در عرصه‌ی جهانی نیز غوغایی خاص به پا کرده‌اند و توجه همه را به خود معطوف کرده‌ اند بلکه از آن‌ها به عنوان آثاری ارزشمند در موزه‌های جهانی نگهداری می‌شود. در ادامه به برخی از این فرش‌ها در موزه‌های معروف می‌پردازیم.

• فرش امپراتور: اولین فرشی که می‌خواهیم بحثمان را با آن آغاز کنیم فرشی است که نامی برازنده‌ی خود دارد. یعنی فرش امپراتور. البته این نام دلیل خاصی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت. این فرش یکی از فرش‌های زیبا و خاص دوران صفویه است که از نقش و نگاری خاص و برجسته استفاده می‌کند. نقش‌هایی همچون گل‌ها/ پیچک‌ها/ شکوفه‌ها و … . اما چرا به این فرش لقب امپراتور را داده اند؟ پاسخ این سوال بسیار ساده ست. در سال‌های بسیار دور این فرش زینت بخش کاخی بوده است که اقامتگاه تابستانی امپراتور‌های هابسبورگِ اتریش بوده است. به همین جهت این فرش را امپراتور نام نهادند. این فرش هم اکنون در موزه هنر متروپولیتن در منهتنِ نیویورک به نمایش گذاشته شده است. 

• فرش مانتس: فرش دوم یک قالی تبریزی است. علت و زمان دقیق انتقال آن از ایران به فرانسه متاسفانه دقیقا مشخص نیست اما گمانه‌‌هایی هست که این فرش در قرن هفدهم، یعنی زمانی که ارتباطات ایران و فرانسه به اوج رسیده بود به فرانسه انتقال پیدا کرده باشد. این فرش قدمتی حدودا صد و بیست ساله دارد و شامل طرح‌هایی شگفت انگیز از گیاهان و حیوانات است. طرح‌هایی بسیار زیبا و اصیل که هویت ایرانی خود را فریاد می‌زند. اما متاسفانه باید به این نکته نیز اشاره کنیم که این فرش مدتی در اتاقی حضور داشته که در آن کارهای ساختمانی انجام می‌شده و به همین دلیل بخشی از آن جدا آسیب دیده است. 

• فرش‌های معروف اردبیل: این جفت فرش از قدیمی‌ترین و مشهور‌ترین فرش‌های جهان شناخته می‌شود که در چند موزه یعنی موزه آلبرت لندن، ویکتوریا و موزه هنر لس‌آنجلس به نمایش گذاشته شده است. فرش معروف اردبیل نیز احتمالا یک قالی تبریزی باشد که توسط یک مقام درباری یعنی مقصود کاشانی بافته شده است. لازم به ذکر است که این جفت فرش هر دو متعلق به مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی بوده‌اند. اما این فرش‌ها به همین مقدار نیز بسنده نکرده‌اند و تا آن جا پیش رفته‌اند که اکنون جزو پنجاه اثر هنری برگزیده‌ی جهان هستند.  

کلام آخر

همان طور که گفتیم فرش‌های ایرانی باعث ارتقا صنعت هنری شده‌اند تا آن جا که جفتی از این فرش‌ها جزو پنجاه اثر هنری برتر جهان دانسته می‌شود. تمامی این‌ها نشان می‌دهد که فرش برای ایران و ایرانی اثری ارزشمند و غیر قابل تشبیه است که ردی چندصد ساله دارد. حتی با اشاره به قدیمی‌ترین فرش جهان که پازیریک است نیز می‌توانیم رد هخامنشیان را ببینیم که نشانگر حضور ایرانیان در قدیم الایام است. هر چند نظریه‌های دیگری نیز در مورد فرش پازیریک وجود دارد که آن را متعلق به ملیت‌هایی دیگر می‌داند اما هنوز محکم‌ترین نظریه پیرو ایرانی بودن این فرش است. بنابراین با سابقه‌ی دیرینه‌ی فرش بافی در ایران و نزد ایرانیان و وضعیت امروز آنان در بازار ایران و بازار جهانی می‌توانیم به آسودگی متوجه شویم که فرش سیر رشد صعودی‌ای داشته است. ابتدا از کالایی ساده به یک اثر هنری رسیده است و این اثر هنری به موزه‌‌ها راه پیدا کرده است و در انتها باعث ارتقای صنعت هنری شده است.