کنسرسیوم فرش دستباف تارنگ
ایران، سرزمینی غنی از فرهنگ‌ها، هنر و تاریخ است. گبه دستباف ایران نیز یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین هنرهای ایران است. گبه در واقع فرش یا زیرانداز سنتی دستباف است که به فرش عشایری معروفند. گبه‌ها قالی‌های گره بافته‌ای هستند که پرزهای بلندی دارند. نقش و نگار گبه‌ها و حتی رنگ آن‌ها برگرفته از ذوق و خلاقیت بافنده می‌باشد و ریشه در فرهنگ ایران دارد. در ادامه به گبه دستباف ایرانی و اهمیت فرهنگی آن می‌پردازیم.
گبه چیست؟
همانطور که گفتیم گبه، فرش دستباف است که طرح و نقش آن برگرفته از فرهنگ و تاریخ ایران می‌باشد و نمایانگر داستان یک قوم و تمدن می‌باشد و پلی میان گذشته و حال تاریخ ایران می‌باشد .
گبه نوعی فرش یا زیرانداز است که اندازه آن از قالی نیز کوچک‌تر می‌باشد. گبه دستباف ایرانی، قالی گره بافته‌ای با بافت درشت است که پرزهای بلندی دارد و نرمی زیادی دارد. گبه دستباف معمولا از جنس پشم می‌باشد.
گبه‌ها برخلاف قالی و فرش هیچ نقشه قبلی ندارند و تمامی طرح‌های آن برگرفته از ذوق و خلاقیت بافنده می‌باشد که با ترکیب رنگ‌های زیبا و نقش و نگارها، یک داستان و فرهنگ را به تصویر می‌کشد. پس گبه برای ایرانی‌ها تنها یک قالی یا یک کالا نمی‌باشد بلکه اهمیت فرهنگی آن است که آن را بیش از پیش محبوب می‌کند.
تاریخچه گبه دستباف ایرانی
گبه دستباف ایرانی هنری به قدمت تاریخ است! عمر اولین گبه‌ها به زمانی برمی گردد که انسان‌ها برای اولین بار توانستند با پشم و پوست حیوانات برای خود فرش و زیرانداز تهیه کنند.
از این روی تعیین زمان دقیق اولین گبه غیر ممکن می‌باشد.
اما می‌توان گفت که گبه دستباف از قدیمی‌ترین زیراندازهای جهان می‌باشد.
معنی کلمه گبه در لغت، ضخیم معنی شده است.
در گذشته گبه دستباف ایرانی بیشتر در عشایر و به ویژه اقوام لر و قشقایی شهرت داشت که از پشم‌های دستریس در فصل بهار بافته می‌شدند و بسیار مرغوب و با ارزش بودند. با تمام این تغییرات، نمیتوان گبه دستباف ایرانی و اهمیت فرهنگی آن را نادیده گرفت. گبه‌ها همچنان اتحادی از هارمونی رنگ‌ها و تصویری از فرهنگ‌ها و باورهای اقوام عشایر می‌باشند.
اهمیت فرهنگی گبه دستباف ایرانی
همانطور که گفته شد گبه‌ها از مهمترین و زیباترین هنرهای دستی ایرانیان می‌باشند که داستان و تاریخ عشایر را به تصویر می‌کشند. پس نمیتوان از گبه دستباف ایرانی و اهمیت فرهنگی آن غافل شد.
:از جمله اهمیت فرهنگی گبه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
گبه‌ی دستباف ایرانی تمثیل و نمادی از هنر و خلاقیت زنان بافنده‌ی عشایر ایران می‌باشد.
گبه‌ها معمولا در مناطق مرزی و توسط عشایر بافته می‌شوند و گبه‌ی هر منطقه فرهنگ و داستان خود را ثبت می‌کند که نشان دهنده تنوع فرهنگ و باورها می‌باشد.
گبه دستباف ایرانی از ارزش بالایی برخوردار است و از این روی تاثیر زیادی در درآمد و اقتصاد یک کشور دارد.
گبه ها با ثبت باورها و داستان‌ها، مانند پلی گذشته را به حال متصل می‌کنند.
انواع مختلف گبه دستباف ایرانی
گبه‌های ایرانی از آنجایی که توسط عشایر و در مناطق مختلف با فرهنگ و هنر متفاوت بافته می‌شوند در طرح‌ها و مدل‌ها و اندازه‌های متفاوتی وجود دارند :
گلیم گبه دستباف ایرانی : این گبه‌ها توسط عشایر مناطق استان فارس و کهگیلویه و بویراحمد بافته میشود و در زبان محلی به گمچه معروف می‌باشد. این نوع گبه نیز از پشم بافته میشود. اما مهمترین تفاوت آن نقش‌های برجسته آن و همچنین اشکال به صورت منحنی و گردان بافته می‌شوند.
گبه پتویی : این نوع گبه‌ها به صورت دو رو بافته می‌شوند و به دلیل به کار بردن پود زیاد در بافت آن، این گبه دستباف از ظرافت و نرمی زیادی برخوردار است به همین دلیل به عنوان پتو نیز استفاده میشود.
گبه قالی : این نوع گبه برخلاف گبه پتویی از پود کمتری استفاده میشود و ظریف‌ترین نوع گبه است که معمولا به صورت سفارشی بافته میشود.
همچنین با توجه به اینکه گبه‌ها تحت تاثیر فرهنگ هر استان بافته می‌شوند از نظر نقوش و طرح نیز با هم متفاوت هستند، مشهورترین گبه‌های دستباف ایرانی به شرح زیر می‌باشند :
گبه کردی : متعلق به مناطق کردنشین از جمله کردستان و کرمانشاه می‌باشد که در این نوع گبه‌ها استفاده از نمادهای انسانی و حیوانی مرسوم است .
گبه بلوچی : گبه بلوچی همانطور که از نامش پیداست در منطقه‌ی سیستان و بلوچستان بافته میشود که استفاده از نمادهای ژئومتریک و رنگ های کرم در آن‌ها رایج است.
گبه لری : این گبه‌ها در مناطق لر نشین ایران از جمله لرستان و خوزستان بافته میشود که الهام از طرح‌های طبیعت و روستا در آن‌ها برجسته است.
گبه ترکمن : این گبه‌ها در مناطق ترکمن نشین بافته میشود و طرح‌های آن بیشتر از الگوها و نمادهای مخصوص ترکمن‌ها نیز بافته میشود.
گبه دستباف قشقایی
این گبه یکی دیگر از انواع گبه دستباف ایرانی می‌باشد که در مناطق جنوب ایران، به ویژه استان فارس بافته میشود. و دارای نقوش ژئومتریک است.
گبه دستباف قشقایی از مشهورترین و محبوب‌ترین گبه دستباف ایرانی است که توسط اقوام هنرمند عشایر قشقایی بافته میشود. این گبه‌ها از این جهت دارای شهرت جهانی هستند که در تمامی مراحل کاملا طبیعی و دستی ساخته می‌شوند. گبه دستباف قشقایی از پشم کاملا طبیعی که با رنگ طبیعی رنگ آمیزی شده است بافته میشود همچنین تمامی مراحل پشم ریسی و بافندگی کاملا به صورت دستی و کاملا طبیعی و اصیل انجام میشود
همچنین عموم گبه‌های قشقایی به دلیل طبیعی بودن، فرهنگ و هنر خود را در مجموعه‌ای از رنگ‌ها و طرح‌های شاخص به تصویر کشانده اند و همین موجب تفاوت این گبه‌ها از دیگر طرح ها شده است. رایج‌ترین طرح‌های استفاده شده در گبه دستباف قشقایی شامل :
طرح شیر دست آموز : این طرح بیانگر قدرت و شکوه می‌باشد.
طرح ستاره ی هشت پر : بیانگر و نماد خورشید است.
و از دیگر طرح های مشهور در گبه‌های دستباف قشقایی می‌توان به طرح‌های گل و مرغ، اردک، خشتی، چهار فصل و طرح هندسی اشاره کرد.
استفاده از گبه دستباف ایرانی در دکوراسیون
از آنجایی که گبه‌ها در سایزهای کوچک بافته می‌شوند بهتر است برای استفاده آن‌ها موارد زیر را رعایت کنید :
- استفاده از گبه‌ها در نقاط مرکزی خانه
- استفاده از گبه‌ها در اتاق خواب و ایجاد حس آرامش بخش
- استفاده از گبه‌ها روی دیوار به عنوان کالایی تزیینی
- استفاده از گبه‌ها در زیر مبل و صندلی‌ها برای جداسازی فضاها
تفاوت گبه مدرن و قدیمی
از عمده تفاوت گبه‌های جدید و قدیم می‌توان به رنگ آن‌ها و پشم استفاده شده در بافت آن‌ها اشاره کرد. در گذشته عشایر معمولا از رنگ‌های طبیعی پشم‌ها مانند رنگ سفید، سیاه و طوسی در بافت گبه دستباف ایرانی استفاده می‌کردند اما با گذشت زمان و رواج استفاده از رنگ‌های طبیعی و گیاهی و بعد از آن نیز در زمان حال استفاده از رنگ‌های صنعتی در رنگ آمیزی گبه‌ها مورد استفاده قرارمی‌گیرد.
همچنین در گذشته زنان و مردان عشایر به صورت دستی پشم ریسی انجام می‌دادند و از آن در بافت گبه‌ها استفاده می‌کردند. اما امروزه ماشین‌های صنعتی ریسندگی جای آن سنت پشم ریسی دستی را گرفته است.
یکی دیگر از تفاوت‌های گبه‌های قدیمی و جدید نوع بافندگی آن‌ها می‌باشد. در گذشته گبه‌ها دستباف بودند و از نقشه‌ی مشخصی برای بافت آن استفاده نمی‌شد و تماما ذوق و هنر زنان عشایر را به نمایش می‌گذاشت اما با ورود ماشین‌های بافندگی، این گبه ها نیز دستخوش تغییر شدند و با ماشین آلات بافته می‌شوند به همین دلیل از دقت و نظم بالاتری نسبت به گبه دستباف برخوردار هستند.
همچنین از دیگر تفاوت‌های گبه های دستباف و ماشینی می‌توان به وزن سبک‌تر گبه‌ی ماشینی ( به دلیل استفاده از الیاف مصنوعی )، تنوع رنگی و طرحی بیشتر گبه‌های ماشینی و همچنین قیمت کمتر و شست و شوی راحت‌تر گبه‌های ماشینی اشاره کرد.
نظر خود را بنویسید