گنجینه هنری ایران فرش‌های دستباف آشنایی با طرح‌های محلی

فرش و فرش‌بافی از سالیان دور در ایران حضور پررنگی داشته‌اند. این حضور در آغاز شاید تنها به دلیل نیاز مردم به کف‌پوشی ساده برای استفاده بوده است اما با گذر زمان و پرورش یافتن آن، فرش‌بافی تبدیل به هنری ارزشمند در اقصی نقاط ایران شده است به طوری که در هر جای دنیا که باشید آوازه‌ی فرش ایرانی به عنوان بهترین فرش جهان به گوشتان می‌رسد. اما اگر از تاریخچه‌ی فرش ایرانی بپرسید باید بگوییم که اولین اطلاعاتی که از فرشبافی به دستمان رسیده مربوط به دوره‌ی ساسانی می‌باشد. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم فرشبافی در ایران تبدیل به هنری ماندگار شده است که در جای جای این وطن نیز دیده می‌شود. اما باید جلوتر برویم و بگوییم که این صنعت تنها در زمره‌ی یک هنر باقی نمانده و بلکه نمایاننده‌ی عوامل زیادی در ایران شده است. یعنی یک فرش می‌تواند آینه‌ی تمام نمای یک قوم باشد. برای مثال می‌دانیم که فرش‌های ایرانی در طرح‌ها و نقش‌های گوناگون عرضه می‌شوند. دور از حدس نیست که اغلب طرح‌ها نماینده‌ی نقطه‌ی خاصی از ایران هستند. نقش و نگار هر فرش نشان می‌دهد که نام آن طرح چیست و یا حتی آن فرش در کدام نقطه از ایران تولید شده است. یا به قول شاعر که می‌گوید رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون، برخی از رنگ‌ها بیشتر در طرح‌های مشخصی به کار می‌روند که متعلق به ناحیه‌ی خاصی است و بنابراین بعضا از طریق رنگ فرش‌ها نیز می‌توانیم متوجه شویم که فرش مربوط به کجاست.

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که برای خرید فرش به فرش‌فروشی‌های معتبری سر زده باشید و موقع خرید به دلیل تنوع بالای طرح و نقش این آثار هنری سردرگم شده باشید.

فرش‌های ایرانی در دو نوع دستباف و ماشینی عرضه می‌شوند و با توجه به پیشرفت دستگا‌ه‌های فرش‌بافی می‌توان گفت که حالا دیگر تنوع طرح فرش‌های ماشینی و دستی تقریبا با هم برابر است. اما لازم به ذکر است که فرش‌های ماشینی همچنان ترکیب رنگی کمتری نسبت به فرش‌های دستباف دارند.

حالا بپردازیم به طرح‌های متنوع فرش‌های ایرانی. حتما تا به حال اسم‌ چند طرح معروف ایرانی همچون اسلیمی، افشان و یا بته جقه به گوشتان رسیده است. اما حالا با هم به بررسی چندین طرح‌ محلی با جزئیات آن‌ها می‌پردازیم.

فرش طرح کرمانشاه

اگر شما به دنبال فرشی با طرح بسیار خاص و یونیک هستید، احتمالا فرش کرمانشاه فرش دلخواه شما است. عناصر گوناگون این طرح توسط مردمان بومی همان منطقه تشکیل و پرورش یافته‌اند و حالا در پختگی و زیبایی خود جلوه‌ای خاص به فرش ایرانی می‌دهند. و همین باعث شده است تا فرش‌های این منطقه خبر از نوع زندگی مردمانش بدهد. جنس نخ این فرش از پشم است که باعث می‌شود مقاومت بالایی در برابر پوسیدگی داشته باشد.

فرش طرح تبریز

همان طور که از نام این فرش پیداست منشا اصلی آن شهر تبریز است. اما این فرش مناسب کدام نوع سلیقه است؟ از آن‌جایی که در این طرح از گل‌های بسیار ریز استفاده شده است و معمولا از نخ ابریشم در آن استفاده می‌شود این فرش مناسب افرادی است که دنبال فرشی ظریف، خاص و دقیق هستند. لازم به ذکر است که دوره‌ی اوج فرش تبریز در دوران صفویه بوده است.

فرش طرح قم و کاشان

به دلیل شباهت‌های زیاد بین این دو طرح، آن‌‌ها را در یک دسته قرار داده‌ایم. البته در این فرش‌ها شباهت‌هایی نیز به فرش اصفهان دیده می‌شود. چیزی که این فرش‌ها را خاص می‌کند این است که شما فرش‌هایی با شکل دایره و مربع را به سادگی می‌توانید در این طرح پیدا کنید. نخ فرش قم و کاشان از جنس پشم است که باعث مقاومت بیشتر اما زبر بودن آن می‌شود.

فرش طرح اصفهان

چیزی که بسیار زیاد در این طرح‌ها توجه ما را به خود جلب می‌کند، طرح کاشی‌کاری‌های اماکن مذهبی در دوره‌ی صفویه است. استفاده از طرح‌های اسلیمی نیز در این طرح رایج است. گویی که این فرش‌ها نمایانگر عقاید و باورهای دوران صفویه‌اند. دور از ذهن نیست که دوره‌ی اوج و شکوفایی این فرش‌ها نیز مربوط به زمان صفویه است.

فرش طرح بختیاری

این فرش مربوط به استان چهار محال بختیاری است. شاید برایتان جالب باشد بدانید که قالی در این ناحیه بیشتر متعلق به افراد ثروتمند است. در این طرح می‌توان گل‌ها و درختان زیادی را مشاهده کرد.

این طرح به استفاده از رنگ لاکی و سبزی خاص معروف است. لازم به ذکر است که این فرش‌ها اغلب در سایزهای کوچک یافت می‌شوند.

طرح افشان

همان طور که پیش‌تر گفتیم طرح افشان از معروف‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است. به راستی که نام افشان برای این طرح شایسته است. چرا که عناصر متعددی در این طرح بدون پیوستگی خاصی افشانده شده‌اند و نقشی دلنواز را در کنار هم رقم زده‌اند. با اینکه به طرح در شهرهای گوناگون تولید می‌شود اما شهر کاشان سرانه‌ی تولید فرش طرح افشان را به خود اختصاص داده است. لازم به ذکر است که طرح‌های زیادی زیرمجموعه‌ی افشان هستند همچون افشان دسته گل، افشان پیچ و…

 در این مقاله سعی کردیم تا به اختصار به طرح‌های متنوع قالی در نقاط گوناگون ایران بپردازیم. هر چند که هر طرح ویژگی‌های خاص متعلق به خود را دارد اما همه‌ی این طرح‌ها ویژه و زیبا هستند و از دیرباز آذین‌بخش خانه‌های مردمان گوناگون از جای جای جهان بوده‌اند. امید است تا با حفظ این هنر اصیل به هر چه بهتر شدن آن کمک کنیم.